Γιατί πρέπει να «μάθουμε» βιολογία ; Το ενδιαφέρον για τις επιστήμες και ειδικά για την βιολογία ως συμπεριφορά σχετίζεται με την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους ;
Το 2002 οι Kayoko Inagaki και Giyoo Hatano εξετάζουν το πως αντιλαμβάνονται τα παιδιά προσχολικής ηλικίας την βιολογία και τις βιολογικές οντότητες και καταλήγουν στην ύπαρξη της λεγόμενης «απλοϊκής» βιολογίας : τα παιδιά μικρής ηλικίας μπορούν να ξεχωρίσουν τους ζωντανούς οργανισμούς από τα αντικείμενα, εντάσσοντας και τα φυτά στην πρώτη κατηγορία ακόμα και αν αυτά δεν κινούνται, δίνουν ανθρώπινες ιδιότητες – αφού αυτές γνωρίζουν καλύτερα – σε ζώα προσπαθώντας να προβλέψουν αντιδράσεις, αντιλαμβάνονται την ζωτική σημασία που έχουν τα ανθρώπινα όργανα για την επιβίωση, αντιλαμβάνονται ότι ο θάνατος έχει να κάνει μόνο με ζωντανά όντα και σχετίζεται με βλάβη στις σωματικές λειτουργίες (Slaughter και Lyons,2003) και ότι τα μικρόβια είναι η αιτία που αρρωσταίνουν (το έχουν διδαχθεί κυρίως από τους γονείς). Οι ερευνητές (Inagaki και Hatano, 2006) καταλήγουν ότι αυτή η νωρίς αποκτηθείσα γνώση «απλοϊκής» βιολογίας μπορεί να εξηγηθεί ακόμα και μέσα από μια εξελικτική προοπτική: η επιβίωση των πρώτων ανθρώπων απαιτούσε α) μια γνώση για τα ζώα και τα φυτά σαν πιθανές τροφές και β) τη πρώιμη γνώση περί σωματικών λειτουργιών και υγείας. Αυτό αναπόφευκτα μας οδηγεί στην σκέψη ότι ο βιολογικός κόσμος και εν γένει ο φυσικός κόσμος θα μπορούσε να εξερευνηθεί από πολύ μικρή ηλικία π.χ. νηπιαγωγείο, οδηγώντας τα παιδιά στο να αναπτύξουν το ενδιαφέρον τους προς τις έννοιες και τα φαινόμενα των Φυσικών Επιστημών αλλά και πιο ειδικά να φύγουν από την ανθρωποκεντρική προσέγγιση σε μία που να βασίζεται σε κατηγοριοποίηση (και τις ιδιότητες που αφορούν τις κατηγορίες αυτές π.χ φυτά, ζώα).
Η ανάγκη για την διδασκαλία της βιολογίας γίνεται πιο επιτακτική στις επόμενες ηλικίες αφού μέσα από αυτή θα εξηγηθούν οι αλλαγές στο σώμα που υφίστανται τα παιδιά, θα επισημανθούν θέματα υγείας, θα εκπαιδευτούν στην επιστημονική σκέψη και σε έννοιες όπως η εξέλιξη, η τυχαιότητα αλλάζοντας έτσι την ντετερμινιστική θεώρηση που έχουν συνήθως τα παιδιά, θα αναπτυχθούν δεξιότητες επιλύσεως προβλημάτων, διάκρισης επιστήμης – ψευδοεπιστήμης και θα αναδειχθούν παγκόσμια προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή και ο ρόλος που διαδραματίζει ο άνθρωπος σε αυτή. Η διδασκαλία της βιολογίας συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην βελτίωση των σχέσεων των πολιτών τόσο μεταξύ τους, καθότι καταρρίπτει τις διακρίσεις, όσο και με τους υπόλοιπους οργανισμούς της βιόσφαιρας αφού αποσαφηνίζει και αναδεικνύει την σημασία όχι μόνο ολόκληρου του συστήματος αλλά και των πιο μικρών δομών του.
Η πρωτοφανής ανάπτυξη των βιολογικών επιστημών και της βιοτεχνολογίας έχει επηρεάσει την προσωπική και την κοινωνική μας ζωή σε μεγάλο βαθμό. Η νέα γνώση γίνεται γρήγορα προσιτή στους πολίτες χωρίς να περνάει μέσα από την διαδικασία της εκπαίδευσης π.χ. τύπος , internet και ζητείται συνεχώς από τους αποδέκτες της να πάρουν αποφάσεις για σοβαρά θέματα που άπτονται της βιολογίας χωρίς αυτοί να έχουν εκπαιδευτεί στην σωστή αξιολόγηση τους (Zogza, 2016). Θα πρέπει η διδασκαλία της βιολογίας να στοχεύει στην δημιουργία πολιτών με δυνατότητα αξιολόγησης των καινούριων ερωτημάτων που έχουν βιολογικό περιεχόμενο έτσι ώστε οι απαντήσεις και τα επιχειρήματα να κατασκευάζονται με επιστημονική σκέψη πάνω σε γνώση και όχι σε παρανοήσεις ή ιδεολογίες. Ο νέος κόσμος που σχηματίζεται μέσα από τις καινούριες ανακαλύψεις και τεχνικές επαναφέρει και δημιουργεί ζητήματα βιοηθικής που ο διδάσκων της βιολογίας θα πρέπει να βρει τρόπο να αναδείξει και να προβληματίσει τους εκπαιδευόμενους. Επιπλέον, οι νέοι διεπιστημονικοί τομείς που αναδύονται όπως η αστροβιολογία, η βιομιμιτική, το neuromarketing, η συνθετική βιολογία, η συστημική βιολογία , η εξατομικευμένη ιατρική κ.α. και θα δώσουν μορφή στις ανακαλύψεις του 21ου αιώνα, είναι ανάγκη να στηριχθούν σε βαθειά κατανόηση της βασικής βιολογίας και της ολιστικότητας της (molarity), ειδάλλως, χρησιμοποιώντας ένα ανάλογο, καταλήγουμε σε «μηχανικούς» που ασχολούνται και γνωρίζουν μοναχά ένα μικρό εξάρτημα χωρίς να αντιλαμβάνονται την ίδια την μηχανή και σε μια αναγωγιστική προσέγγιση της βιολογίας, όταν όμως το σύγχρονο ρεύμα αναδεικνύει την πολυπλοκότητα των συστημάτων (συστημική βιολογία).
Υπάρχει όμως κάτι ακόμα πιο βασικό: η γρήγορη κλιματική αλλαγή επιτάσσει περιβαλλοντικό εγγραματισμό των πολιτών. Για άλλη μια φορά επιβεβαιώνεται ότι η γνώση της βιολογίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την επιβίωση όχι μόνο του ανθρώπινου είδους αλλά και όλων των ειδών όπως τα ξέρουμε σήμερα. Είναι εντυπωσιακό ότι ακόμα και σε πρώιμες εποχές που ο άνθρωπος γνώριζε πολύ λιγότερα για το περιβάλλον και την βιολογία είχε αντιληφθεί από πολύ νωρίς τον ρόλο που διαδραματίζει στην ισορροπία του οικοσυστήματος του και είχε εναρμονίσει τον τρόπο ζωής του ώστε να μην την διαταράσσει. Αν και νομίζουμε ότι έχει οριστικοποιηθεί η σημασία της ανθρώπινης δραστηριότητας στην κλιματική αλλαγή (πόσο μάλλον η ύπαρξη της) και αυτό έχει περάσει και στους νέους βάσει αναφορών για παράδειγμα στο Εθνικό Κέντρο για την Επιστημονική Εκπαίδευση των Η.Π.Α. (NCSE) δεν αμφισβητείται μόνο ο ρόλος του ανθρώπου στην κλιματική αλλαγή αλλά και το φαινόμενο αυτό καθ’ αυτό (Eric Plutzer et al. , 2016) ακόμα και από τους ίδιους τους διδάσκοντες το θέμα.
Βάσει της τελευταίας έρευνας (PISA) του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης που έγινε το 2015 για την επίδοση ενός 15χρονου μαθητή στις επιστήμες, η Ελλάδα κατέχει μια από τις τελευταίες θέσεις στις χώρες του ΟΟΣΑ και την τελευταία στις χώρες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό από μόνο του δείχνει την ανάγκη της χώρας να αντιμετωπίσει διαφορετικά την διδακτική των επιστημών, και φυσικά και της βιολογίας στα σχολεία. Θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι ο επιστημονικός και εν γένει ο βιολογικός εγγραμματισμός στο μέλλον θα παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση πολιτών που με την σειρά τους θα διαμορφώσουν πολιτικές τόσο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την ανάπτυξη του τόπου τους όσο και για την ίδια τους την ζωή.
Πηγές :
Eric Plutzer, A. Lee Hannah, Joshua Rosenau, Mark S. McCaffrey, Minda Berbeco, Ann H. Reid. 2016. Mixed Messages: How Climate is Taught in America’sSchools. Oakland, CA: National Center for Science Education. http://ncse.com/files/MixedMessages.pdf
Hatano G., Inagaki K., 2006. Young Children’s Conception of the Biological World https://doi.org/10.1111/j.1467-8721.2006.00431.x Nurse P. ,2016. The Importance of Biology Education, Journal of Biological Education, 50:1, 7-9, DOI: 10.1080/00219266.2016.1140985
OECD (2019), Science performance (PISA) (indicator). doi: 10.1787/91952204-en (Προσπελάστηκε 22 Νοεμβρίου 2019)
Slaughter, V., & Lyons, M. (2003). Learning about life and death in early childhood. Cognitive Psychology, 46, 1–30.
Zogza, Vassiliki. (2016). “Biology Didactics”: A distinct domain of Educational Research.
Πολύ ενδιαφέροντα. Πώς θα έβλεπες να εφαρμόζεται ο βιολογικός εγγραμματισμός στο νηπιαγωγείο;
Σκέφτομαι απλά πράγματα:
1. Συζήτηση διάκρισης ζωντανών οργανισμών από τα αντικείμενα, κατηγοριοποίηση τους (π.χ. φυτά,ζώα). “Ποιες οι ανάγκες τους;” . Τα μέρη του “σώματος” των οργανισμών που έχουν την ίδια λειτουργία.
2. Πιθανά κάποια φύτευση σπόρων στην τάξη που τα ποτίζουμε καθημερινά και τα βλέπουμε να μεγαλώνουν (κλασσικό παράδειγμα: οι φακές μέσα σε υγρό βαμβάκι). ακόμα καλύτερα φύτευση σε παρτέρι του νηπιαγωγείου.
3. Τα παιδιά να υποδυθούν ότι είναι κάποιο φυτό ή ζώο και να πουν τι χρειάζονται, πως αντιλαμβάνονται το περιβάλλον, που ζουν.
4. Βίντεο με ζώα και φυτά και συζήτηση γι’ αυτά πχ. ποια μοιάζουν μεταξύ τους ή κάθε μέρα αφιερωμένη σε ένα ζώο ή φυτό.
5. Συζήτηση για την υγεία.
6. Συζήτηση για την οικογένεια και αν τα μικρά ζώα μοιάζουν στους γονείς τους. Τα παιδιά μοιάζουν στους γονείς τους;
Αυτά τα ολίγα για αρχή.
Πολύ ενδιαφέρον το άρθρο σου Βαγγέλη
Σ’ευχαριστώ πολύ, Nick.
Βαγγέλη, εγώ στο είπα και από κοντά. Σε βλέπω ήδη σε τάξη!
Σε ευχαριστώ πολύ.