Rozalind Franklin

Η ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΚΥΡΙΑ DNA

Του MELVYN BRAGG

Η αποκρυπτογράφηση της λειτουργίας του μηχανισμού ο oπoios επιτρέπει στα γονίδια να αναπαράγονται και να αποθηκεύουν πληροφορίες κατατάσσεται στιs σπoυδαιότερες ανακαλύψεις του 20ού αιώνα. Οι τρειs από τους τέσσερις επιστήμονες που έκαναν την έρευνα τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ. Η τέταρτη έμεινε στην αφάνεια – όχι μόνο επειδή πέθανε νωρίς.

Στην ιστορία της επιστήμης έχει καταγραφεί μια σημαντική δήλωση: Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι της κλέψαμε την ανακάλυψη. Αλλά η Ρόζαλιντ ξέρει πολύ καλά oτι η ίδια δεν έδωσε τη σημασία που έπρεπε. Η φράση ανήκει στον νομπελίστα Τζέιμς Γουάτσον και ακούγεται σαν απολογία. Η περί ης ο λόγος είναι η λαμπρή επιστήμων Ρόζαλινκ Φράνκλιν, η οποία στερήθηκε τη δόξα- και το Νόμπελ βεβαίως – που της αξίζει για την ανακάλυψη της λύσης του μεγαλυτέρου ίσως προβλήματος του 20ού αιώνα: της δομής του DNA για το οποίο τιμήθηκαν με το υπέρτατο βραβείο ο Γουάτσον, ο συνάδελφος του Φράνσις Κρικ και ο συνεργάτης της Φράνκλιν στο Βασιλικό Κολέγιο του Λονδίνου Μορίς Γουίλκινς

Η ανακάλυψη της διπλής ελικοειδούς δομής του DNA, δηλαδή του μηχανισμού που επιτρέπει στα γονίδια να αναπαράγονται και να αποθηκεύουν πληροφορίες, αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της μοριακής βιολογίας.

Στη μεγάλη αυτή ανακάλυψη εμπλέκονται τέσσερις επιστήμονες. Ο Κρικ και ο Γουάτσον, στα Εργαστήρια Κάβετις του Κέιμπριτζ και ο Γουίλκινς με την Φράνκλιν στο Βασιλικό Κολέγιο του Λονδίνου. Στους Κρικ, Γουάτσον και Γουίλκινς απενεμήθη το Νόμπελ το 1962., για τη δουλειά που είχαν κάνει πριν από εννέα χρόνια. Η Φράνκλιν, που πέθανε νέα, τέσσερα χρόνια πριν από την απονομή, θεωρείται η άτυχη της παρέας, ίσως επειδή ήταν η μόνη γυναίκα, γεγονός που έκανε όλες τις γυναίκες επιστήμονες να σκεφθούν πόσο μειονεκτική είναι η θέση τους μέσα σε έναν κλάδο που ανδροκρατείται. Τι συνέβη λοιπόν; Στερήθηκε η Ρόζαλιντ τη δόξα του Νόμπελ μόνο επειδή ήταν γυναίκα; Η μήπως δεν ήταν τόσo σημαντική η συμβολή της στην ανακάλυψη του DNA;

Η Ρόζαλιντ Φράνκλιν καταγόταν από εύπορη οικογένεια του Λονδίνου, με παραδοσιακές αρχές- Οι γονείς της πίστευαν ότι τα κορίτσια – ακόμη και τα έξυπνα κορίτσια – έχουν προορισμό τις αγαθοεργίες και όχι την επιστήμη- Εκείνη όμως, αδιαφορώντας για τις πατρικές παραινέσεις, γράφτηκε στο Κέιμπριτζ αφιερώνοντας τον εαυτό της στην επιστήμη- Όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές της αφοσιώθηκε στην έρευνα, πρώτα στο Λονδίνο και μετά για τέσσερα χρόνια στο Παρίσι. Το 1951 επέστρεψε στο Λονδίνο και μπήκε στο Βασιλικό Κολέγιο. Ήταν η αρχή του δρόμου για τη μεγάλη ανακάλυψη.

Στο Βασιλικό Κολέγιο άρχισε να δουλεύει επάνω στα βιολογικά μόρια- Ο διευθυντής της, ο Τζον Ράνταλ, της συνέστησε να ασχοληθεί με τη δομή του DNA. Της έδωσε όλα τα μέσα, την καλύτερη ομάδα ερευνητών και τον καλύτερο φωτογράφο για τις ακτινογραφίες που έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο στην ανακάλυψη.

Ατυχώς – και ίσως θεληματικά, όπως πιστεύουν πολλοί – ο Ράνιαλ δεν της είπε ότι πάνω στο DNA δούλευε και άλλος συνάδελφος της στο Κολέγιο, ο Μορίς Γουίλκινς, φυσικός που είχε απαρνηθεί την επιστήμη του μετά τη βόμβα της Χιροσίμα. Κανείς δεν γνώριζε τη δουλειά του άλλου ούτε οι συνάδελφοι τους ήξεραν το παραμικρό. Οι παρεξηγήσεις και οι αντιδικίες ήταν αναπόφευκτες – άλλωστε και η Φράνκλιν και ο Γουίλκινς περιγράφουν τα χρόνια εκείνα ως τα πιο δύσκολα της επιστημονικής τους σταδιοδρομίας. Και οι προστριβές εντάθηκαν ακόμη περισσότερο από προσωπικές έριδες που ενίοτε ξεπερνούσαν τα όρια.

Η κούρσα των εργαστηρίων

Πάντα προσεκτικός και άτομο χαμηλών τόνων ο Γουίλκινς, πεισματάρα και ορμητική η Φράνκλιν, δεν ήταν μαθημένη σε υποχωρήσεις- Ο Ααρον Κλουγκ, συνάδελφος που τους γνώριζε καλά και τους δύο, περιγράφει την Φράνκλιν ως άτομο μη ανταγωνιστικό και στερούμενο των προσόντων που απαιτούνται προκειμένου να μπορέσει κάποιος να σταθεί μέσα σε ένα περιορισμένο περιβάλλον και να αντεπεξέλθει στις τεράστιες πιέσεις που μοιραία δημιουργούνται πριν από κάθε σημαντική ανακάλυψη. Άλλοι δημιουργούν ερωτήματα για τις επιστημονικές ικανότητες της Φράνκλιν.

Ο Κλουγκ ωστόσο είναι κατηγορηματικός- σε ραδιοφωνική εκπομπή δήλωσε ότι χωρίς αμφιβολία, αν δεν είχαν παρέμβει ο Κρικ και ο Γουάτσον, τη δομή θα την είχε ανακαλύψει η Φράνκλιν. Ο Κρικ μάλιστα τη θεωρούσε καλύτερη στα πειράματα και από τον ίδιο και από τον Γουάτσον και – στην ίδια εκείνη εκπομπή – παραδέχθηκε ότι δεν θα είχαμε καταφέρει να φτιάξουμε το μοντέλο της διπλής έλικας χωρίς τα δικά της στοιχεία. Ακριβώς με αυτά τα στοιχεία, που αθώα ο Μορίς Γουίλκινς έδειξε στον Τζέιμς Γουάτσον, κατέστη δυνατόν να ολοκληρωθεί η επιτυχία της ομάδας του Κέιμπριτζ.

Ένα πρόσθετο εμπόδιο απετέλεσε το γεγονός ότι ο Γουίλκινς και η Φράνκλιν δεν εργάζονταν στην ίδια ομάδα. Και έπειτα, ο Κρικ και ο Γουάτσον είχαν στο Κέιμπριτζ το Εργαστήριο Κάβεντιτς, όπου οι δύο Μπραγκ, πατέρας και γιος – νομπελίστες αμφότεροι -, έκαναν θαύματα στον τομέα της διάθλασης των ακτινών Χ και διέθεταν ικανότατους συνεργάτες στην κρυσταλλογραφία των ακτίνων Χ που αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο στη λύση του προβλήματος του DNA. 0 σερ Λόρενς Μπραγκ ενίοτε έχανε την υπομονή του με τον Κρικ αλλά στις κρίσιμες φάσεις της έρευνας τον στήριζε καλά και τον Κρικ και τον φιλόδοξο νεαρό συνεργάτη του, τον Αμερικανό Τζέιμς Γουάτσον. Η Ρόζαλιντ Φράνκλιν δεν είχε τέτοιους πολύτιμους συνεργάτες. Και σαν να μην έφτανε αυτό, ο Μορίς Γουίλκινς ήταν περισσότερο φίλα προσκείμενος στον Κρικ, παρά στη Φράνκλιν. Η κατάσταση αυτή έδωσε αφορμή για επιχειρήματα, πως τάχα η Φράνκλιν παραγκωνίστηκε επειδή ήταν γυναίκα και μάλιστα έξυπνη γυναίκα.

Σε μια τέτοια κατάσταση τελικά σημασία έχει η λεπτομέρεια, άκρως περίπλοκη τις περισσότερες φορές. Τελικά η διαφορά της Φράνκλιν με τους άνδρες ήταν ότι εκείνη επέμενε περισσότερο του δέοντος σε ένα λάθος: έλεγε ότι το DNA δεν έχει ελικοειδή δομή, ενώ οι άλλοι τρεις πίστευαν ακριβώς το αντίθετο. Και επιπλέον η Φράνκλιν δεν ενέκρινε τη χρήση των μοντέλων, πρακτική που ακολουθούσε η ομάδα του Κέιμπριτζ. Τη θεωρούσε χάσιμο χρόνου και δεν είχε σε μεγάλη εκτίμηση τις επιστημονικές ικανότητες των συναδέλφων της.

Κάποτε ο Κρικ και ο Γουάτσον της έδειξαν ένα από τα πρώτα μοντέλα που είχαν κατασκευάσει, μια τριπλή έλικα. Δεν ξέραμε τότε όσα ήξερε εκείνη λέει ο Κρικ. Απέρριψε το μοντέλο εκείνο ως παράλογο και δεν είχε άδικο. Ακριβώς όμως σε εκείνη τη φάση, δηλαδή λίγο προτού φτιαχτεί το τελικό μοντέλο, ήταν υψίστης σημασίας οι σχέσεις της Ρόζαλιντ Φράνκλιν με τους τρεις άνδρες συναδέλφους της. Πολλοί πιστεύουν ότι η επιμονή της ήταν το βασικότερο εμπόδιο. ’λλοι πιστεύουν ότι επρόκειτο απλώς για έλλειψη επικοινωνίας.

Ο ακαδημαϊκός αντιφεμινισμός

Ήταν βέβαια και το αντιφεμινιστικό κλίμα που επικρατούσε την εποχή εκείνη στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Δεν της φέρθηκαν καλά, όχι ιδιαίτερα ο Κρικ και ο Γουάτσον, αλλά γενικά οι άνδρες συνάδελφοι της. Δεν τολμούσε να πατήσει το πόδι της στη λέσχη του ιδρύματος της και δεν είχε δυνατότητα επιστημονικής συζήτησης και ανταλλαγής απόψεων. Βρισκόταν σε ένα είδος απομόνωσης, δεν μιλούσε για τη δουλειά της και τελικά παραγνωρίστηκε η συμβολή της στη μεγάλη επιστημονική ανακάλυψη.

Μήπως έφταιξε όμως και ο χαρακτήρας της; Ο Γουάτσον πιστεύει ότι η έλλειψη επικοινωνίας οφειλόταν περισσότερο στη δική της συμπεριφορά και λιγότερο στο κλίμα που επικρατούσε στα εργαστήρια. Άλλωστε δεν τα πήγαινε καθόλου καλά με όλους τους ερευνητές που δούλευαν στην ομάδα της- Δεν είναι μόνον ο Μορίς Γουίλκινς που της προκαλούσε αποστροφή. Δεν είχε φιλικές σχέσεις ούτε με μία από τις 14 γυναίκες που δούλευαν στο Βασιλικό Κολέγιο. Το πρόβλημα της ήταν ότι δεν μπορούσε να στεριώσει μια σχέση φιλίας.

Κατά τον Γουάτσον, ο λόγος που την εμπόδισε να κάνει πρώτη τη μεγάλη ανακάλυψη ήταν άλλος:Το DNA δεν το ζούσε. Ήταν έτοιμη να εγκαταλείψει την έρευνα. Κανονικά το μυαλό της έπρεπε να είναι κολλημένο στο DNA, να το σκέφτεται 24 ώρες το 24ωρο, όπως έκανα εγώ, που δεν είχα τίποτε άλλο στο μυαλό μου.

Πάντως τόσο ο Κρικ όσο και ο Γουάτσον έχουν να το λένε για τη μεγαλοψυχία της Φράνκλιν, από τη στιγμή που διαπίστωσε ότι εκείνοι είχαν καταφέρει να φθάσουν στη λύση του μεγάλου προβλήματος. Μετά την ανακάλυψη, σαν να είχε φύγει από πάνω της ένα μεγάλο βάρος, δεν δίστασε να συνάψει φιλικές σχέσεις με την οικογένεια Κρικ, φιλία που κράτησε ως το τέλος της ζωής της, που δυστυχώς δεν ήταν πολύ μακρινό. Πέθανε σε ηλικία μόλις 37 ετών από καρκίνο.

Στη ραδιοφωνική εκπομπή, ο Μορίς Γουίλκινς είπε ότι ένας από τους λόγους της μη αναγνώρισης της συμβολής της στη μεγάλη ανακάλυψη είναι το ότι κανείς δεν ήξερε τι έκανε η Φράνκλιν και σε ποιο σημείο είχε φθάσει η δική της έρευνα. Τα έμαθαν όλα πολύ αργότερα, όταν βρέθηκαν οι σημειώσεις της. Στην επιστημονική έρευνα υπάρχει ένα έντονο δούναι και λαβείν και όπως φαίνεται η Φράνκλιν έδινε περισσότερα από όσα έπαιρνε.

6 thoughts on “Rozalind Franklin

  1. Πολύ ενδιαφέρον το άρθρο Βίκυ, με πολλές λεπτομέρειες που δεν τις έχω ξανακούσει. Η παρουσίαση βιογραφικών στοιχείων επιστημόνων όπως και στοιχείων πάνω στην ιστορία της επιστήμης θεωρώ ότι είναι σημαντική για να αποκτούν οι μαθητές σφαιρικότερη εικόνα του αντικειμένου. Επιπλέον δίνει την ευκαιρία για περαιτέρω συζητήσεις που άπτονται κοινωνικών θεμάτων, οι οποίες είναι πολύτιμες, ανάμεσα στα άλλα, και για τη δημιουργία μιας αποδοτικής παιδαγωγικής σχέσης

    1. Ευχαριστώ Νίκο μου αλλά πρέπει να επανεξετάσω την εγκυρότητά του!

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *