Στο σχολικό πλαίσιο της Ελλάδας η διδασκαλία της βιολογίας -όπως και κάθε άλλου μαθήματος- είναι συνδεμένη με τη σχολική αίθουσα, ενίοτε και με το σχολικό εργαστήριο. Η εκπαίδευση έξω από τη σχολική τάξη περιλαμβάνει συνήθως σποραδικές επισκέψεις κυρίως σε μουσεία οι οποίες αποτελούν μεμονωμένες περιπτώσεις που πραγματοποιούνται συχνά χωρίς κάποιο ευρύτερο. Ωστόσο στο πεδίο της βιολογίας αναπόσπαστο κομμάτι της βιολογικής γνώσης αποκτάται κατά την επιτόπια μελέτη της φύσης. Θα μπορούσε η διαδικασία της επιτόπιας μελέτης της φύσης να μεταφερθεί στην εκπαίδευση; Θα μπορούσε η τυπικό εκπαιδευτικό πλαίσιο να ενσωματώσει οργανωμένες εκπαιδευτικές εκδρομές πεδίου οι οποίες να συγκροτούν θεματικές ενότητες και να καταλαμβάνουν σημαντικό μέρος του μαθήματος, αποτελώντας κανόνα αντί για εξαίρεση;

Συγκεκριμένοι εκπαιδευτικοί της δευτεροβάθμιας στη Φινλανδία εφαρμόζουν εκπαίδευση εκτός τάξης για τη διδασκαλία μεγάλου τμήματος (1/3 έως και 4/5) συγκεκριμένων ενοτήτων της βιολογίας, αξιοποιώντας διάφορες μεθόδους και πρακτικές. Αυτό ωστόσο πραγματοποιείται από την πρωτοβουλία και την θετική διάθεση των εκπαιδευτικών. Συχνά οι μαθητές, ωστόσο, δυσκολεύονται να καταλάβουν ότι οι διαδικασίες αυτές αποτελούν πραγματική διδασκαλία και το θεωρούν απλά «πλάκα», τουλάχιστον στην αρχή. Προκειμένου να προσπελάσουν αυτό το εμπόδιο, οι εκπαιδευτικοί οργανώνουν τις εκδρομές πεδίου σε συστηματικό πλαίσιο, ώστε οι μαθητές να εξοικειωθούν τόσο με το νέο περιβάλλον όσο και με το νέο πλαίσιο μάθησης, αλλά και να οργανώνουν το περιεχόμενο κάθε εκδρομής σε δραστηριότητες όπως θα γινόταν σε μια σχολική τάξη.

Στην αξιολόγησή των μαθητών συνεκτιμάται η ενεργός συμμετοχή σε κάθε επιμέρους δραστηριότητα ως μία προσπάθεια κινητοποίησης των μαθητών να εμπλακούν στην πρωτόγνωρη διαδικασία μάθησης, καθώς οι μαθητές μπορεί να είναι συχνά απρόθυμοι ή επιφυλακτικοί προς αυτήν. Μέσω της αποτελεσματικής εμπλοκής των μαθητών στις δραστηριότητες εκτός από τους γνωστικούς μαθησιακούς στόχους, καταφέρνουν να εκτιμήσουν και τη διδακτική αξία της εργασίας τους στο πεδίο, αλλάζοντας συχνά την πρότερη στάση τους. Η δυσπιστία των μαθητών απέναντι στις μεθόδους εκπαίδευσης εκτός τάξης συχνά αίρονται όταν συνειδητοποιούν ότι και με συμβατικό μάθημα με το σχολικό βιβλίο θα είχαν κατακτήσει την ίδια γνώση. Παράλληλες λειτουργίες της αξιολόγησης αυτής είναι η αύξηση δεξιοτήτων συνεργασίας και υπευθυνότητας. Οι μαθητές εν γένει κινούνταν με αρκετή ελευθερία υπό την εποπτεία του εκπαιδευτικού, μετά από τις αρχικές οδηγίες. Αυτή η ελευθερία είχε συχνά θετικά αποτελέσματα στη σχέση των μαθητών με τη φύση αλλά και των μαθητών με τον εκπαιδευτικό.

Απαραίτητη προϋπόθεση βέβαια είναι η στήριξη της εκπαιδευτικής κοινότητας και των γονέων των μαθητών για τέτοιες πρωτοβουλίες εκπαιδευτικών. Άλλες δυσκολίες που συχνά αναφέρονται από εκπαιδευτικούς είναι η ασφυκτική πίεση από την ύλη του προγράμματος σπουδών και πρακτικές δυσκολίες όπως η έλλειψη φυσικού περιβάλλοντος κοντά στο σχολείο ή οι καιρικές συνθήκες. Επιπλέον δυσκολία αποτελεί η ανησυχία αρκετών εκπαιδευτικών καθώς νιώθουν ανεπαρκείς να οργανώσουν και να συντονίσουν τέτοιου είδους δράσεις. Ωστόσο, η εμπειρία των εκπαιδευτικών που πραγματοποιούν τέτοιες δράσεις δείχνουν ότι προβλήματα συμπεριφοράς των μαθητών επιλύονται πιο εύκολα στη φύση, ενδεχομένως επειδή εκεί νιώθουν λιγότερο περιορισμένοι και πιεσμένοι από ότι στη σχολική τάξη.

Είναι όντως δύσκολη από μέρος του εκπαιδευτικού η οργάνωση συστηματικής διδασκαλίας σε περιβάλλον εκτός τάξης. Ωστόσο τα οφέλη αυτής της διαδικασίας για τους μαθητές φαίνεται να είναι αρκετά. Έρχονται σε επαφή με τη φύση και εκτιμούν τις διαδικασίες μάθησης σε και από αυτήν, εμπλέκονται σε διερευνητικές και ανακαλυπτικές διαδικασίες τις οποίες δεν θα μπορούσαν να βιώσουν εντός τάξης, χαλαρώνουν από την αίσθηση της σχολικής τάξης και του παραδοσιακού μαθήματος χωρίς να υπολείπεται η μάθηση, εξασκούνται σε πρακτικές δεξιότητες, καλλιεργούν τη συνεργασία μεταξύ τους και την αυτενέργειά τους, και αποκτούν περισσότερο έλεγχο πάνω στη διαδικασία της μάθησής τους. Τι γίνεται όμως με την Ελλάδα; Σίγουρα βιολογική εκπαίδευση εκτός τάξης θα είχε νόημα στην Ελλάδα για διδασκαλία εννοιών οικολογίας, οργανισμικής βιολογίας, βιοποικιλότητας, ποικιλότητας οικοσυστημάτων, περιβαλλοντικών προβλημάτων και βιολογίας διατήρησης. Θα μπορούσε κάτι τέτοιο να γίνει πραγματικότητα ή θα σκόνταφτε σε νομικά κωλύματα, στην έλλειψη σχετικού διδακτικού υλικού, στην απροθυμία από εκπαιδευτική κοινότητα και γονείς και στην πίεση από την ύλη του αναλυτικού προγράμματος; Για να μπορέσει να ενισχυθεί μία τέτοια πρακτική καλό θα ήταν να υπάρξει η απαραίτητη στήριξη από την εκπαιδευτική πολιτική η οποία θα επιτρέπει ή και θα ενισχύει τέτοιου είδους δράσεις, έστω και σε εξωδιδακτικό ή πιλοτικό πλαίσιο.

Βιβλιογραφία
Kervinen, A., Uitto, A., & Juuti, K. (2018). How fieldwork-oriented biology teachers establish formal outdoor education practices. Journal of Biological Education, 1-14