Δύο από τους τομείς της βιολογίας οι οποίοι παρά τη σπουδαία σημασία τους εκπροσωπούνται ανεπαρκώς στα σχολικά εγχειρίδια και στα αναλυτικά προγράμματα σπουδών της Ελλάδας είναι η Βιολογία Φυτών, η Εξέλιξη και η Συστηματική. Ως εκ τούτου πολλοί μαθητές έχουν άγνοια ή σημαντικές παρανοήσεις για αρκετές πτυχές αυτών των κλάδων. Μία προσέγγιση με την οποία μπορεί να γίνει η διδασκαλία εννοιών είναι μέσω ενός διδακτικού παιχνιδιού το οποίο μπορεί να πραγματοποιηθεί σε πλαίσιο τυπικής ή μη τυπικής εκπαίδευσης.

Μία πρακτική για τη διδασκαλία της ενότητας της εξέλιξης των φυτών είναι το παιχνίδι με κάρτες “Botanical Phylo-Card Game”. Το παιχνίδι αυτό περιλαμβάνει δύο σειρές από κάρτες. Στη σειρά Α κάθε κάρτα εικονίζει την εικόνα και το όνομα από έναν φυτικό οργανισμό, και περιλαμβάνει 1 φύκος, 2 βρυόφυτα, 4 αγγειώδη φυτά χωρίς σπέρματα, 6 γυμνόσπερμα, 2 πρωίμως αποκλίνοντα αγγειόσπερμα, 7 ευδικοτυλήδονα και 5 μονοκοτυλήδονα. Στη σειρά Β κάθε κάρτα εικονίζει στη μία όψη κάποιο φυτό της σειρά Α, με επιπλέον μορφολογικά και ανατομικά γνωρίσματα (αναπαραγωγικά κύτταρα και όργανα, μορφολογία σπορίων ή σπερμάτων, παρουσία καρπών, μορφή αγγειακών στοιχείων), και το είδος του βιολογικού κύκλου της εναλλαγής γενεών. Στην πίσω πλευρά κάθε κάρτας εικονίζεται μια σειρά από σφαιρίδια η οποία αναπαριστά δεδομένα από την αλληλουχία του γονιδίου της μεγάλης υπομονάδας της καροξυλάσης/οξυγενάσης της διφωδφορικής ριβουλόζης (κύριο ένζυμο της φωτοσύνθεσης). Εδώ έχει ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι η σύλληψη της αναπαράστασης του γονιδίου με σφαιρίδια, αλλά και η γενικότερη πορεία του παιχνιδιού κατά σημεία, παρουσιάζει ομοιότητες με το παιχνίδι treeTOPS το οποίο έχει ενσωματωθεί σε σχέδιο μαθήματος (εδώ και εδώ).

Η βασική ιδέα του παιχνιδιού είναι να ζητηθεί από τους παίκτες/μαθητές η ομαδοποίηση των φυτών με βάση κάποια γνωρίσματα. Αρχικά οι μαθητές ενημερώνονται με τα βασικά περί σχέσεων γονιδίων και γνωρισμάτων και τον τρόπο λειτουργίας της απεικόνισης με τα σφαιρίδια. Σε πρώτη φάση σε κάθε ομάδα μαθητών δίνονται κάρτες της ομάδας Α (ονόματα και φωτογραφίες φυτών) και τους ζητείται να τις ομαδοποιήσουν. Στη συνέχεια κάθε ομάδα παρουσιάζει και αιτιολογεί την ομαδοποίησή της και την αφήνει στην άκρη.

Σε δεύτερη φάση δίνονται σε κάθε ομάδα κάρτες για τα ίδια φυτά από τη Σειρά Β με την όψη που δείχνει τα σφαιρίδια (μοριακή προσέγγιση). Ζητείται πάλι από τους μαθητές να τα χωρίσουν σε ομάδες και στη συνέχεια καλούνται να αναποδογυρίσουν τις κάρτες. Σε αυτό το στάδιο καλούνται να επιχειρηματολογήσουν αν με την «μοριακή» συστηματική που έκαναν εμφανίζονται παράλληλα κάποια πρότυπα κατανομής των μορφολογικών γνωρισμάτων της άλλης όψης. Στη συνέχεια έχοντας όλα τα δεδομένα διαθέσιμα μπορούν να φτιάξουν ένα πιθανό κλαδόγραμμα που θα δείχνει την εξέλιξη των φυτικών taxa. Τέλος μπορεί να ακολουθήσει σύγκριση ανάμεσα στα αποτελέσματα των επιμέρους ομάδων και να ακολουθήσει σχετική συζήτηση.

Μέσα από ένα τέτοιο παιχνίδι με κάρτες οι μαθητές -και οι ενδιαφερόμενοι εν γένει, όχι μόνο σε αυστηρά σχολικό πλαίσιο- μπορούν να μάθουν αρκετές και δύσκολες έννοιες αναλόγως με τη σχολική βαθμίδα και τους διδακτικούς στόχους. Κάποιες από τα ζητήματα που μπορούν να ανακύψουν και να συζητηθούν με αυτή τη διαδικασία μπορεί να ανήκουν τα γενικά πεδία της συστηματικής, της εξέλιξης και της επιστήμης φυτών, αλλά και πιο ειδικές έννοιες ποικιλότητας, μορφολογικής και μοριακής συστηματικής, μεθόδων συστηματικής, εξελικτικών δέντρων, φαινοτυπικής σύγκλισης, ομολογίας, αναλογίας, συναπομορφίας, εξελικτικών κλάδων, κληρονομικότητας, μορφολογίας φυτών κλπ…

Το υλικό του εν λόγω παιχνιδιού είναι διαθέσιμο εδώ.

Πρακτικές όπως αυτό το παιχνίδι δείχνουν ότι σε πολλές περιπτώσεις η σύλληψη και υλοποίηση δημιουργικών ιδεών αρκούν για να κάνουν το μάθημα πιο ενδιαφέρον και αποτελεσματικό, υπερνικώντας τους υλικοτεχνικούς περιορισμούς.

Βιβλιογραφία:
Gibson, J. P., & Cooper, J. T. (2017). Botanical Phylo-Cards: A Tree-Thinking Game to Teach Plant Evolution. The American Biology Teacher, 79(3), 241-244.